Een van mijn coachees, Petra (51), was met haar werk gestopt. Ze was herstellende van een burn-out en merkte bij het reïntegreren dat herstel nooit zou lukken in haar oude werk. Ze wilde meer ontspannen en meer tijd in de natuur doorbrengen. Daarom was ze zelf al flink gaan wandelen. Elke dag minimaal twee uur, stevig doorstappen. Buiten onze coachwandelingen zag ik haar ook weleens: hardlopend met een rood verhit gezicht in het bos. Toen ik haar eens suggereerde om te experimenteren en een ander tempo te proberen en wat te dwalen, raakte ze in paniek.
Wat gebeurt er als je piekert?
Las je mijn artikel over synchronie? Dan weet je dat Sander Koole als expert aanschuift in de Opleiding tot RegisterWandelcoach®. Sander is hoogleraar Klinische Psychologie en oprichter van het emotielab aan de VU in Amsterdam. Een van de boeiendste onderzoeken waarover hij vertelt gaat over het verband tussen piekeren en emotie. En dan vooral tussen piekeren en stress.
Zo op het eerste gezicht lijkt het antwoord op de vraag eenvoudig: piekeren verwijst naar aanhoudende negatieve gedachten, die stress veroorzaken en vaak angst geven. Veel onderzoekers en behandelaars zien piekeren als iets waarbij je moet proberen die gedachten te veranderen, ook wel de cognitieve aanpak. Zo zou je je gedachten kunnen beïnvloeden en kunnen stoppen met piekeren. Sander legt de nadruk op het dwangmatige karakter van piekeren. Piekeraars zitten gevangen in hun vruchteloze pogingen hun problemen via hun denken op te lossen. Ze zouden er wel mee wíllen stoppen, maar het lukt ze niet. Ondertussen kwellen ze zich verder.
Piekeren doe je niet alleen met je hoofd
Sander: Piekeren heeft alles met je emoties te maken en die zitten vast aan fysieke processen: het gaat om belichaamde emotieregulatie. Piekeraars heb je natuurlijk in soorten en maten. Maar bijzonder is dat ze één opmerkelijke eigenschap delen: ze kunnen heel goed reflecteren op zichzelf. Ze hebben hun vruchteloze piekeren heel goed door en kunnen hun lichaam, wanneer ze daar aandacht aan besteden, heel goed voelen. Ze voelen de band rond hun hoofd knellen, de spanning in hun maag, de hartkloppingen, het zweet in hun oksels. Daar zijn ze veel beter in dan mensen die minder (stress)gevoelig zijn.
Maar het bijzondere blijkt dat het zuiver waarnemen van de veranderingen in hun lichaam niet leidt tot acties die hen helpen. Piekeraars en stressgevoeligen grijpen niet in! Dit in tegenstelling tot de minder stressgevoeligen die pauzes in lassen of wat later op hun werk verschijnen. En erger nog: de piekeraars verwaarlozen juist hun lichamelijke behoeftes. Zo leidt een hongergevoel niet tot eten, of juist heel veel eten. Een gevoel van moeheid leidt niet tot rust nemen.
Hoe kan dat?
Even een beetje theorie. Ons autonome zenuwstelsel regelt zelfstandig allerlei zaken in ons lichaam. Bijvoorbeeld onze hartslag, spijsvertering, het verwijden en vernauwen van bloedvaten. Binnen dit zenuwstelsel heb je twee systemen met elk een tegengestelde werking: het parasympatische (de rem die je rust geeft) en het sympatische (het gaspedaal, die je tot actie aanzet). Beide vullen elkaar aan en zorgen zo voor balans. Je hebt energie als je het nodig hebt en kunt ook uitrusten als je lichaam daarom vraagt.
Omdat de balans tussen beide systemen verstoord is verwaarlozen piekeraars de behoeften van hun lichaam. Als je veel stress ervaart en niet voldoende rust neemt wordt je parasympatische systeem onderdrukt. Dan voel je geen behoefte meer om te eten en lig je in de nacht te woelen omdat je de slaap niet kunt vatten.
En dan zit je er vlot in (en de piekeraar kan lang volhouden) doordat je natuurlijke herstelvermogen uit balans is word je moe en uitgeput. En heb je geen zin om te wandelen, te sporten of een fietstochtje te maken. Hoe meer stress je ervaart, hoe minder energie je in je lichaam voelt, hoe meer je doordendert en verder neerploft op de bank van vermoeidheid.
Wees alert als je coachee piekert of stressgevoelig is
Want je zou kunnen verwachten dat de piekeraar niet zorgzaam met haar lichaam omgaat. Je kunt vragen hoe ze haar lichaam ervaart. Stel korte vragen en ga samen het hele lichaam af: wat ervaar je in je lichaam? Wat roept om aandacht? Waar ervaar je stress? Welke emotie hoort erbij? In de Wandelcoach Opleiding werken we met een emotielijst om mensen te helpen woorden te geven aan hun gevoelens. Het is mijn ervaring dat coachees heel goed de spanning kunnen lokaliseren. Maar ondanks dat zorgen ze toch niet goed voor zichzelf. En dan zijn ze moe en blijven ze moe. De vermoeidheid is een gevolg van verstoorde herstelbalans.
Wat helpt dan wel?
Het is niet toevallig dat we zoveel piekeren in onze doelgerichte prestatiemaatschappij. We moeten veel en het moet meteen. Wat doen we om te herstellen? We trekken de herstel- en ontspanningsdoelen in hetzelfde moeten- en stresssysteem! We zitten erin gevangen. Dus als de piekeraar wéét dat het niet goed met hem gaat, móet hij ook goed voor zichzelf zorgen. Met zo’n gespannen aanpak lukt dat niet en zo levert het weer nieuwe stress op.
Wat helpt wel? De indirecte aanpak werkt beter. Piekeraars mogen juist leren om zachter voor zichzelf te zijn. Het verzachten van piekergedrag en stressgevoeligheid gaat samen met minder moeten. Hoe doe je dat? Door 3 dingen:
- Wandelen in een tempo dat langzamer is en waar je moeë lichaam echt om vraagt. En dat is best moeilijk voor een lichaam en geest die ‘aan’ staan.
- In de natuur zijn en een beetje rond je heen kijken en zo eens wat hardop noemen wat je ziet. Bijvoorbeeld de oefening ‘Maak je hoofd leeg door hem te vullen’.
- Doelloos zijn, geen vast plan, maar aan het eind van het pad kijken (voelen) welke kant je dan op gaat.
Een beetje doelloos dreutelen in de natuur, dus. Doelloos wandelen leidt tot ontspanning, mede dankzij de restoratieve functie van de natuur. Doordat je parasympatische zenuwstelsel weer gevoelig wordt kom je fysiek weer op kracht komen. Vanuit rust kun je je mentale problemen bekijken.
Voor Petra, met wie ik dit verhaal begon, was het een openbaring om doelloos te wandelen. Ze kwam er werkelijk door tot rust. Een verademing. Hoewel ze veel wandelde in de natuur was dit een ervaring die eerder niet in haar systeem voor kwam. Het doelloos wandelen bracht haar inzicht in hoe streberig ze eerder was geweest en wat dit betekende voor haar nieuwe baan.
Van ezel via tennisbal naar eekhoorn
Laat je inspireren door dit voorbeeld van weldadig doelloos wandelen
Els, een vriendin van me, vertelde me dat ze laatst voor een zondagmiddagwandeling de deur was uitgestapt. Zonder te weten waarheen ze precies zou gaan. Even de benen strekken was het idee.
Eerst maar ’s linksaf, besloot ze. Richting het park om haar adoptie-ezel op de kinderboerderij even aan zijn oren te trekken. Onderweg kwam ze langs een koffiekraam. Ze was zonder tas de deur uitgegaan maar had was los geld in haar broekzak. Dus kon ze een kopje aan de kraam drinken en daarna vervolgde ze haar weg, al slingerend over de bospaadjes.
Bij de tennisclub – diep verscholen in het bos – was het veel drukker dan anders, dus besloot ze er even te kijken. Er was een toernooi aan de gang, en omdat het hek openstond kon ze gewoon het terrein oplopen. Daar bemachtigde ze een stoeltje en keek naar een spannende tennisgame. Ze genoot van de ontspannen sfeer rond de baan.
Op de terugweg naar huis koos ze voor het stille deel van het parkbos. Daar werd ze getrakteerd op biddende buizerds in de lucht, scharrelende roodborstjes in de struiken en energieke eekhoorns in de bomen. Wát een topmiddag, en ze liet een vredige zucht. Ze was heel relaxt thuisgekomen, met een heerlijk fris hoofd.
Hoe zou dat voor je zijn – wandelen zonder doel?
Dus niet met het doel om per sé 15 kilometer te lopen. Niet met als doel om van A naar B te lopen in een bepaalde tijd, maar gewoon doelloos de deur uit om je geest én je lichaam te laten waaien.
Doe je het wel eens? Vertel ons je ervaring in het reactieveld.
Ja wandelen is goed voor elk en die boodschap moet vaak herhaald worden. Overigens komer er veel problemen (aan de norm voldoen/geen contact met je lijf) voort vanuit trauma’s en niet vanuit persoonlijkheid.
Dank voor je reactie. En ja, het gedoe waar we mee worstelen kan vele oorzaken hebben, ook trauma kan een oorzaak zijn.
Beste Hilde,
wat een super interessant blog ook absoluut interessant voor onze coaches! Fijn dat we samen de wereld, wandeling voor wandeling een beetje mooie kunnen maken!